مقطع

دبستان و کمتر

متوسطه اول و دوم

عمومی

ادوار

نوزادی

اولیه کودکی

کودکی میانه( دبستان)

اولیه نوجوانی

نوجوانی

بزرگسالی

سن

1>

5-1

12-6

15-12

20-16

<20

نوزادی: تا سن یک ماهگی

خطرات: 1- تغذیه ناکافی 2- کمبود مهارت فرزند پروری

اهداف: وابستگی ایمن به والدین و مراقبین، رشد مهارتهای زبانی خاص سن، رشد کارکردهای اجرائی و اجتماعی دیگر

درمان زنان باردار معتاد: درمان را میتوان همزمان با آموزش های اولیه مهارتهای فرزندپروری براساس دلبستگی به والدین به کار بست، درمان اولویت دارد.

دوران اولیه کودکی: در سنین 5-2 سالگی(پیش از دبستان)

 - مداخله انتخابی به شمار می رود.

طبق شواهد ارائه خدمات تربیت اولیه باعث کاهش در مصرف ماری جوانا در سن 18 سالگی(7 تا 13%) - تقلیل داروهای ممنوعه و سیگار(13 تا 16%) - - جلسات باید توسط مربیان آموزش دیده بطور روزانه برگزار شوند. طبق شواهد این تربیت باعث جلوگیری از رفتارهای پرخطر و نیز حمایت از سلامت روانی و موفقیت تحصیلی می شود.

دوران کودکی میانه: عواملی محافظ کلیدی: عواملی محافظ کلیدی: 1- نقش مهارتها2-رفتار همیارانه اجتماعی

ادوار:

الف) برنامه آموزش مهارتهای فرزندپروری به والدین: مهمترین عوامل محافظتی در برابر مصرف مواد و رفتار پرخطر

برنامه های این مهارت: 1) وضع مقررات برای رفتار قابل قبول 2) پایش اوقات فراغت 3) الگوی دوست یابی فرزندان 4) کسب مهارت اخذ تمصمیم های منطقی 5) ارائه الگوهای رفتاری

نکات اثربخش برای برنامه ریزی جلسات: 1)حضور در کلاس ها برای والدین راحت و خوشایند باشد(کلاسها بعد از ساعت کاری باشد، دادن غذا، نگهداری از کودکان، ایاب و ذهاب، جایزه های کوچک برای تکمیل دوره ...) 2) جلسات متعدد - حدود10 جلسه یا بیشتر 3) داشتن فعالیت برای والدین، فرزندان و تمام خانواده 4) ارائه توسط افراد آموزش دیده که ممکن است فاقد تحصیلات رسمی باشند.

 نکاتی که اثربخشی را کم می کند 1) تضعیف اختیارات والدین 2) ارائه بصورت سخنرانی3) ارائه اطلاعات مربوط به مواد مخدر از طریق والدین به فرزندان آنها 4) تمرکز تنها بر کودکان 5) آ»وزش ناکافی برای ارائه کنندگان

ب )آموزش مهارتهای فردی و اجتماعی: توسط معلمان آموزش دیده، با فعالیت های تعاملی کودکان را یاری می دهند.

موضوع: رشد توانمندیهای کلی اجتماعی از جمله سلامت ذهنی و عاطفی با توجه به هنجارها و نگرشهای اجتماعی که در قالب جلسات ساختارمند به همه کودکان ارائه می شود – طبق شواهد رشد مهارت های اجتماعی باعث پیشگیری از مواد می شود

برنامه های پیشگیری باعث: 1) کاهش عوامل خطر مربوط به مواد مخدر 2) افزایش تعهد به مدرسه 3) افزایش عملکرد تحصیلی 4 افزایش عزت نفس 5) افزایش سلامت ذهنی 6) افزایش مهارت تاب آوری7) افزایش دیگر مهارتهای اجتماعی

ویژگیهای برنامه های فاقد اثربخشی: 1- استفاده از روشی های غیرتعاملی مانند سخنرانی 2) دادن اطلاعات خاص راجع به برخی مواد و برانگیخن ترس آنها

 ج) برنامه ای بهبود کلاس درس: اهداف 1) تقویت توانایی معلمین در مدیریت کلاس 2) حمایت از کودکان در ایفای نقش اجتماعی 3) کاهش رفتارهای پرخاشگرانه وایذائی زودهنگام

د) سیاست مقابله با غیبت کودکان در مدرسه : حضور در کلاس و پیوند با مدرسه از عوامل مهم محافظ در سنین کودکی است.

دوران اولیه نوجوانی: میل به ایفای نقش بزرگسالی بستر مناسبی است برای 1) اخذ تصمیمات ناگهانی 2) انجام رفتارهای بالقوه مضر مثل رفتار خطرناک جنسی، مصرف سیگار و الکل، رانندگی خطرناک و مصرف مواد غیرقانونی عواملی محافظ مهم:1) داشتن باورهای ایمن مبتنی بر هنجارهای اجتماعی 2) نگرش سالم نسبت به انواع مواد

 کارهایی که باید انجام شود:

 1) آموزش پیشگیری (مبتنی بر مهارتهای فردی و اجتماعی):

اهداف برنامه های پیشگیری 1) تقویت مهارت نه گفتن2) گفتگوی مناسب سن و هنجارهای اجتماعی و در مورد مصرف مواد وعواقب آن 3)تغییر باورهای رایج در مورد مصرف مواد با اشاره به میزان شیوع و نیز پذیرفتگی اجتماعی، مصرف مواد در گروه هم سانان 4) برنامه های پیشگیری مبتنی بر بهبود مهارتها و تأثیرات اجتماعی

-برنامه های پیشگیری در نوجوانان موفق تر از کودکان و جوانان است.

ویژگی های برنامه ای اثربخش:1) جلسات ساختارمندهمراه جلسات مکمل2) توسط مربیان و گروه هم سانان آموزش دیده ارائه گردد 3) انواع مهارتها به ویژه مهارت برخورد با وضعیت های دشوار و تصمیم گیری و تاب آوری در ارتباط با مواد آموزش داده شده .

ویژگی برنامه های فاقد اثربخش: 1) استفاده از روشهای غیرتعامل مانند سخنرانی2) کفایت و اطلاع رسانی و به خصوص برانگیختگن ترس

مواردی که اثربخشی را کم می کند: 1) ارائه جلسات غیرساختارمند 2) تمرکز بر آموزش عاطفی و تقویت عزت نفس 3) تنها پرداختن به ارزش ها و تصمیم گیری اخلاقی – معنوی 4) استفاده از مصرف کنندگان سابق به عنوان شاهد مدعا5) استفاده از مأموران پلیس برای اجرای برنامه

2) فرهنگ و سیاست مدرسه(در مقابل مصرف مواد):

سیاستگزاری در مدارس: 1) مصرف مواد ممنوع باشد2) غیرتنبیهی باشد3) مصرف مواد فرصتی برای آگاه سازی و بهبود سلامت 4) باعث افزایش مشارکت، پیوند مثبت با مدرسه و تعهد دانش آموزش نسبت به آن

ویژگیهای برنامه های اثربخش : 1) عدم اخلال در فعالیت عادی مدرسه 2) تعیین سیاست ها با حضور همه ذینفعان (دانش آموزان، معلمان، کارکنان و اولیاء) 3) برخورد با خاطیان نه با تنبیه بلکه با جزای مثبت همچون ارجاع برای مشاوره ، مداوا و سایر خدمات مراقبت بهداشتی یا روانشناختی و اجتماعی 4) اقدامات تشویقی برای تبعیت از مقررات و سیاست ها

3) پرداختن به آسیب پذیری های روانشناختی فردی: پیشگیری گزینش به نوجوانانی که بطور خاص در معرض خطر هستند مانند افرادی که ویژگی های شخصیتی مانند هیجان خواهی، رفتار تکانشی، حساسیت ناشی از اضطراب یا ناامیدی دارند

نوجوانی و بزرگسالی:

مداخلات در دورۀ نوجوانی: 1) خانواده 2) مدرسه

مداخلات در دورۀ نوجوانی و بزرگسالی:1) مداخله کوتاه مدت(درمانی)2) محیط کار(آموزش پیشگیری، و سیگار و الکل) 3) اماکن تفریحی 4) جامعه محلی(کارزار رسانه ای) 5) ورزشی6) داروهای نسخه ای

-مداخلات و سیاست های دوران اولیه نوجوانی(آموزش پیشگیری، شناخت آسیب های فردی، سیاست گذاری مدرسه) در مورد نوجوانان و سنین بالاتر هم صدق می کند.

-مداخلات کوتاه مدت 1) جلسات مشاوره رو در رو برای مصرف کنندگان مواد 2) توسط افراد آموزش دیده  3) بصورت جلسات ساختارمند و معمولا 15-5 دقیقه و حداکثر در 4 جلسه یک ساعته 4) این مداخله مصاحبه انگیزشی در دراز مدت باعث کاهش چشمگیر مصرف مواد و الکل و سیگار می شود. 5) حتی یک جلسه مصاحبه انگیزشی و مداخله نتایج چشمگیر در دراز مدت دارد اما ظاهرا افزایش جلسات باعث افزایش اثربخشی نمی شود.

- محیط کار: مصرف کنندگان مواد شامل مواد غیرقانونی، الکل و داروهای نسخه ای در بزرگسالان را شامل می شود.

-اجزاء برنامه ای پیشگیری در محیط کار: 1) عناصر و سیاستهای پپیشگیری 2) مشاوره 3) ارجاع برای درمان

-اجزاء برنامه های پیشگیری در محیط کار می تواند از مصرف مواد، الکل و سیگار پیشگیری کند.

سیاستهای مربوط به مصرف سیگار و الکل:

کارزار رسانه ای : اغلب نخستین و یا تنها مداخله ای است که سیاست گذاران با هدف  پیشگیری از مصرف مواد در جامعه بکار می گیرند چرا که رسانه ها در معرض دید عموم هستند.

-کارزار رسانه ای می تواند در پیشگیری از مصرف سیگار موثر باشد.

-ویژگیهای برنامه های اثربخش: 1) تعیین دقیق گروه هدف کارزار2) بهره مندی از بنیان مستحکم نظری 3) ارتباط تنگاتنگ با دیگر برنامه های پیشگیری 4) پوشش مناسب گروه هدف در مدت زمان کافی

اماکن تفریحی و سرگرمی:

1-فضاهایی که در آن مراسم و برنامه های جمعی برگزاری می گردد مثل کلوپ ها، رستوران ها می تواند تأثیر مثبت یا منفی بر سلامت شهروندان داشته باشد2) می توانند محلی برای رفتارهای پرخطر مانند مصرف الکل، مصرف مواد ، پرخاشگری و .. باشد.

شواهد محدودی مبنی بر اثربخشی وجود دارد.